Γιατί είναι απαραίτητα τα όρια
Τα παιδιά αισθάνονται ανίσχυρα να αντιμετωπίσουν τη ζωή και τον κόσμο. Θέλουν να αισθάνονται ότι βρίσκονται υπό τον έλεγχο κάποιου για να νιώθουν ασφάλεια. Τα παιδιά που τους επιτρέπεται να κάνουν ό,τι θέλουν, το ερμηνεύουν ως αδιαφορία. Νιώθουν ότι ό,τι κι αν κάνουν οι γονείς δεν θα ανησυχήσουν και δεν θα ασχοληθούν μαζί τους. Μέσα σ' ένα ευχάριστο κλίμα ελευθερίας με όρια, θα μπορέσουν να αναλάβουν πρωτοβουλίες και να πειραματιστούν, έχοντας τους γονείς ως σημείο αναφοράς, ώστε αργότερα να αυτονομηθούν, να νιώσουν ικανά να επιλύουν προβλήματα και να έχουν τον έλεγχο του εαυτού τους.
Σταθερότητα
Αυτό που πρέπει να προσέξουν οι γονείς περισσότερο στη συμπεριφορά τους, όταν θέτουν όρια, είναι να είναι σταθεροί σ' αυτά που λένε και στον τρόπο με τον οποίο τα λένε. Τα όρια πρέπει να τηρούνται πάντα είτε οι γονείς είναι κουρασμένοι, είτε στεναχωρημένοι και "στρεσαρισμένοι". Σε άλλη περίπτωση, τα παιδιά δεν συνδέουν τις πράξεις τους με τις συνέπειες και τις ευθύνες που απορρέουν από αυτές, αλλά με τη διάθεση και τη δυσθυμία των γονέων. Η σταθερότητα των γονέων είναι αυτή εξάλλου που εμπνέει στα παιδιά ασφάλεια: βλέπουν τους γονείς τους ως ανθρώπους στους οποίους μπορούν να βασίζονται, γιατί ο λόγος τους μετράει και γιατί εννοούν αυτά που λένε. Υιοθετούν έτσι και τα ίδια ένα υπεύθυνο "ρεπερτόριο" που θα τους δώσει αργότερα, στην ενήλικη ζωή, τα εφόδια να θέτουν και τα δικά τους όρια και να λαμβάνουν αποφάσεις ως αυτόβουλα όντα που καθορίζουν τα ίδια τον εαυτό τους και δεν δρουν στην τύχη.
Οι γονείς είναι ομάδα
Οι γονείς δεν πρέπει να παίζουν «το παιχνίδι του καλού και του κακού». Πρέπει να έχουν κοινή τακτική στη συμπεριφορά τους και να μην επιτρέπουν στα παιδιά να χειρίζονται τον ένα για να πετύχουν αυτό που θέλουν και να κάνουν τον άλλο να μοιάζει κακός. Με σταθερότητα στην κοινή απόφαση και την κοινή αντιμετώπιση δείχνουν και στα παιδιά ότι ενδιαφέρονται και οι δύο το ίδιο και ότι έχουν την ίδια γνώμη, πείθοντας ευκολότερα τα παιδιά να προβληματιστούν με το περιεχόμενο της κατάστασης που έχει προκύψει και όχι με τον ποιον θα πάρουν με το μέρος τους. Ένα τέτοιο γονεϊκό ζευγάρι είναι και πιο επιτυχημένο πρότυπο για τα παιδιά, τα οποία μαθαίνουν να οικειοποιούνται τις σχέσεις συνεργασίας μέσα σε μια οικογένεια και όχι τις σχέσεις αντιπαλότητας, μυστικών και συμμαχιών. Την οικεία αυτή τακτική θα αναπαραστήσουν αργότερα, όταν θα δημιουργήσουν τη δική τους οικογένεια.
Συζήτηση
Συζητήστε τη δεδομένη κατάσταση. Μιλήστε για τις συνέπειές της. Ρωτήστε τα παιδιά τη γνώμη τους μετά από τα νέα δεδομένα. Ακούστε τα! Κάντε λόγο για τις ευθύνες που πρέπει να αναλαμβάνουμε. Γίνετε αναλυτικοί. Τέλος, δώστε μερικές ευκαιρίες. Μπορεί και να κατανοήσουν. Μπορεί να μην επαναλάβουν τη συγκεκριμένη πράξη.
Τα όρια δεν πρέπει να είναι πολύ αυστηρά ούτε ως προς το περιεχόμενο ούτε ως προς τον τρόπο που εφαρμόζονται.
Αλλά επειδή η παιδική συμπεριφορά είναι από τη φύση της ανώριμη, το παιδί μάλλον θα το "ρισκάρει" και θα επαναλάβει για πολλοστή φορά τη συμπεριφορά που το ικανοποιεί. Αυτή είναι η κατάλληλη στιγμή να εφαρμοστούν τα όρια. Φροντίστε τότε να τα θέσετε με αποφασιστικό λόγο και τόνο στη φωνή. Μην είστε πολύ αυστηροί ή θυμωμένοι. Μην κάνετε δηλώσεις αν δεν είστε αποφασισμένοι να τις κάνετε πράξη. Μην τους επιβάλλετε πολύ αυστηρές τιμωρίες που θα τα πληγώσουν. Κάτι πολύ σημαντικό είναι ότι τα όρια πρέπει να είναι άμεσα: Να ακολουθούν την πράξη. Μην περιμένετε κάποια άλλη στιγμή να τα επιβάλλετε. Κάτι τέτοιο αποσυνδέει τις συνέπειες από το γεγονός το οποίο ξεχνιέται και τότε τα όρια μοιάζουν ανούσια και εκδικητικά.
Στέρηση - Απομάκρυνση
Στερήστε του μια αγαπημένη του συνήθεια: Κάποια παιδική εκπομπή που βλέπει, κάποιο dvd, μια βόλτα που του έχετε υποσχεθεί, ένα παιχνίδι που θα πηγαίνατε μαζί να αγοράσετε.
Ή
Απομακρύνετέ το από το χώρο στον οποίο δημιουργεί το πρόβλημα. Πείτε του ότι πρέπει να μείνει μόνο του για λίγο να σκεφτεί αυτό που συμβαίνει και ότι αν δεν διακόψει αυτό που κάνει δεν θα μπορέσει να συνεχίσει στον ίδιο χώρο με τους άλλους.
Αδιαφορία - Έπαινος
Κατά τις πρώτες εφαρμογές των ορίων τα παιδιά πιθανότατα θα αντιδράσουν άσχημα. Θα κλάψουν, θα φωνάξουν, θα χρησιμοποιήσουν το θυμό τους ως απειλή, θα ξεστομίσουν άσχημους χαρακτηρισμούς εναντίον σας. Δεν εννοούν τίποτα από τα παραπάνω στην πραγματικότητα. Απλώς θέλουν πάσει θυσία να ικανοποιήσουν το εγώ τους. Δώστε τους σημασία για να τα επαινέσετε μόλις αρχίσουν να κάνουν το σωστό. Σε αυτή τη φάση τα παιδιά χρειάζονται πολλή τρυφερότητα και θαυμασμό για να επαναλάβουν μια τέτοια συμπεριφορά και να σταματήσουν την προβληματική κατάσταση που δημιουργούν.
Μην απορρίπτετε το παιδί αλλά τη συμπεριφορά του
Μη λέτε στο παιδί δεν «σ? αγαπάω γιατί έκανες αυτό». Πείτε του «αυτό που έκανες είναι άσχημο» και εξηγήστε του γιατί. Δώστε του να καταλάβει ότι η αγάπη σας είναι αυτονόητη και άνευ όρων είτε συμπεριφέρεται σωστά είτε όχι. Εξάλλου, όταν ένα παιδί βιώνει κλίμα αποδοχής και αγάπης, γιατί να συνεχίσει να συμπεριφέρεται με άσχημο τρόπο; Προβληματιστείτε, όταν συνεχίζει. Το κάνει μάλλον για να τραβήξει την προσοχή σας, όταν σας αισθάνεται απόμακρους. Μη χρησιμοποιείτε χαρακτηρισμούς. Όταν ένα παιδί ακούει ότι είναι «παλιόπαιδο» επειδή έκανε το τάδε ή το δείνα, στους δικούς σας χαρακτηρισμούς βασίζεται, για να σχηματίσει το αυτοσυναίσθημά του και την αντίληψη της εικόνας του.
Είναι απαραίτητα τα όρια για τη συγκεκριμένη περίσταση;
Πριν θέσουμε τα όρια, πρέπει να προβληματιστούμε αν βλέπουμε αντικειμενικά την κατάσταση. Ίσως αυτό που κάνει το παιδί να μην είναι υπερβολικό. Ίσως πρόκειται για μια δική μας ιδιοτροπία που πρέπει να αναθεωρήσουμε. Το βασικότερο όμως είναι να μη γίνουμε υπερβολικοί με τα όρια. Υπάρχει ο κίνδυνος, όταν δούμε ότι η άσκηση ορίων λειτουργεί, να αρχίσουμε να τη χρησιμοποιούμε συνέχεια για να πετυχαίνουμε ό,τι θέλουμε. Κάτι τέτοιο μπορεί να κάνει τα παιδιά ψυχαναγκαστικά! Δεν πρέπει να τους στερούμε σημαντικές εμπειρίες. Τα παιδιά πρέπει να επιλέγουν μόνα τους. Να βιώνουν τις επιλογές τους, τις συνέπειες των επιλογών αυτών και να μαθαίνουν από τα δικά τους λάθη. Δεν μπορεί κανείς να ζει τη ζωή τους αντί γι? αυτά.
Τα παιδιά αισθάνονται ανίσχυρα να αντιμετωπίσουν τη ζωή και τον κόσμο. Θέλουν να αισθάνονται ότι βρίσκονται υπό τον έλεγχο κάποιου για να νιώθουν ασφάλεια. Τα παιδιά που τους επιτρέπεται να κάνουν ό,τι θέλουν, το ερμηνεύουν ως αδιαφορία. Νιώθουν ότι ό,τι κι αν κάνουν οι γονείς δεν θα ανησυχήσουν και δεν θα ασχοληθούν μαζί τους. Μέσα σ' ένα ευχάριστο κλίμα ελευθερίας με όρια, θα μπορέσουν να αναλάβουν πρωτοβουλίες και να πειραματιστούν, έχοντας τους γονείς ως σημείο αναφοράς, ώστε αργότερα να αυτονομηθούν, να νιώσουν ικανά να επιλύουν προβλήματα και να έχουν τον έλεγχο του εαυτού τους.
Σταθερότητα
Αυτό που πρέπει να προσέξουν οι γονείς περισσότερο στη συμπεριφορά τους, όταν θέτουν όρια, είναι να είναι σταθεροί σ' αυτά που λένε και στον τρόπο με τον οποίο τα λένε. Τα όρια πρέπει να τηρούνται πάντα είτε οι γονείς είναι κουρασμένοι, είτε στεναχωρημένοι και "στρεσαρισμένοι". Σε άλλη περίπτωση, τα παιδιά δεν συνδέουν τις πράξεις τους με τις συνέπειες και τις ευθύνες που απορρέουν από αυτές, αλλά με τη διάθεση και τη δυσθυμία των γονέων. Η σταθερότητα των γονέων είναι αυτή εξάλλου που εμπνέει στα παιδιά ασφάλεια: βλέπουν τους γονείς τους ως ανθρώπους στους οποίους μπορούν να βασίζονται, γιατί ο λόγος τους μετράει και γιατί εννοούν αυτά που λένε. Υιοθετούν έτσι και τα ίδια ένα υπεύθυνο "ρεπερτόριο" που θα τους δώσει αργότερα, στην ενήλικη ζωή, τα εφόδια να θέτουν και τα δικά τους όρια και να λαμβάνουν αποφάσεις ως αυτόβουλα όντα που καθορίζουν τα ίδια τον εαυτό τους και δεν δρουν στην τύχη.
Οι γονείς είναι ομάδα
Οι γονείς δεν πρέπει να παίζουν «το παιχνίδι του καλού και του κακού». Πρέπει να έχουν κοινή τακτική στη συμπεριφορά τους και να μην επιτρέπουν στα παιδιά να χειρίζονται τον ένα για να πετύχουν αυτό που θέλουν και να κάνουν τον άλλο να μοιάζει κακός. Με σταθερότητα στην κοινή απόφαση και την κοινή αντιμετώπιση δείχνουν και στα παιδιά ότι ενδιαφέρονται και οι δύο το ίδιο και ότι έχουν την ίδια γνώμη, πείθοντας ευκολότερα τα παιδιά να προβληματιστούν με το περιεχόμενο της κατάστασης που έχει προκύψει και όχι με τον ποιον θα πάρουν με το μέρος τους. Ένα τέτοιο γονεϊκό ζευγάρι είναι και πιο επιτυχημένο πρότυπο για τα παιδιά, τα οποία μαθαίνουν να οικειοποιούνται τις σχέσεις συνεργασίας μέσα σε μια οικογένεια και όχι τις σχέσεις αντιπαλότητας, μυστικών και συμμαχιών. Την οικεία αυτή τακτική θα αναπαραστήσουν αργότερα, όταν θα δημιουργήσουν τη δική τους οικογένεια.
Συζήτηση
Συζητήστε τη δεδομένη κατάσταση. Μιλήστε για τις συνέπειές της. Ρωτήστε τα παιδιά τη γνώμη τους μετά από τα νέα δεδομένα. Ακούστε τα! Κάντε λόγο για τις ευθύνες που πρέπει να αναλαμβάνουμε. Γίνετε αναλυτικοί. Τέλος, δώστε μερικές ευκαιρίες. Μπορεί και να κατανοήσουν. Μπορεί να μην επαναλάβουν τη συγκεκριμένη πράξη.
Τα όρια δεν πρέπει να είναι πολύ αυστηρά ούτε ως προς το περιεχόμενο ούτε ως προς τον τρόπο που εφαρμόζονται.
Αλλά επειδή η παιδική συμπεριφορά είναι από τη φύση της ανώριμη, το παιδί μάλλον θα το "ρισκάρει" και θα επαναλάβει για πολλοστή φορά τη συμπεριφορά που το ικανοποιεί. Αυτή είναι η κατάλληλη στιγμή να εφαρμοστούν τα όρια. Φροντίστε τότε να τα θέσετε με αποφασιστικό λόγο και τόνο στη φωνή. Μην είστε πολύ αυστηροί ή θυμωμένοι. Μην κάνετε δηλώσεις αν δεν είστε αποφασισμένοι να τις κάνετε πράξη. Μην τους επιβάλλετε πολύ αυστηρές τιμωρίες που θα τα πληγώσουν. Κάτι πολύ σημαντικό είναι ότι τα όρια πρέπει να είναι άμεσα: Να ακολουθούν την πράξη. Μην περιμένετε κάποια άλλη στιγμή να τα επιβάλλετε. Κάτι τέτοιο αποσυνδέει τις συνέπειες από το γεγονός το οποίο ξεχνιέται και τότε τα όρια μοιάζουν ανούσια και εκδικητικά.
Στέρηση - Απομάκρυνση
Στερήστε του μια αγαπημένη του συνήθεια: Κάποια παιδική εκπομπή που βλέπει, κάποιο dvd, μια βόλτα που του έχετε υποσχεθεί, ένα παιχνίδι που θα πηγαίνατε μαζί να αγοράσετε.
Ή
Απομακρύνετέ το από το χώρο στον οποίο δημιουργεί το πρόβλημα. Πείτε του ότι πρέπει να μείνει μόνο του για λίγο να σκεφτεί αυτό που συμβαίνει και ότι αν δεν διακόψει αυτό που κάνει δεν θα μπορέσει να συνεχίσει στον ίδιο χώρο με τους άλλους.
Αδιαφορία - Έπαινος
Κατά τις πρώτες εφαρμογές των ορίων τα παιδιά πιθανότατα θα αντιδράσουν άσχημα. Θα κλάψουν, θα φωνάξουν, θα χρησιμοποιήσουν το θυμό τους ως απειλή, θα ξεστομίσουν άσχημους χαρακτηρισμούς εναντίον σας. Δεν εννοούν τίποτα από τα παραπάνω στην πραγματικότητα. Απλώς θέλουν πάσει θυσία να ικανοποιήσουν το εγώ τους. Δώστε τους σημασία για να τα επαινέσετε μόλις αρχίσουν να κάνουν το σωστό. Σε αυτή τη φάση τα παιδιά χρειάζονται πολλή τρυφερότητα και θαυμασμό για να επαναλάβουν μια τέτοια συμπεριφορά και να σταματήσουν την προβληματική κατάσταση που δημιουργούν.
Μην απορρίπτετε το παιδί αλλά τη συμπεριφορά του
Μη λέτε στο παιδί δεν «σ? αγαπάω γιατί έκανες αυτό». Πείτε του «αυτό που έκανες είναι άσχημο» και εξηγήστε του γιατί. Δώστε του να καταλάβει ότι η αγάπη σας είναι αυτονόητη και άνευ όρων είτε συμπεριφέρεται σωστά είτε όχι. Εξάλλου, όταν ένα παιδί βιώνει κλίμα αποδοχής και αγάπης, γιατί να συνεχίσει να συμπεριφέρεται με άσχημο τρόπο; Προβληματιστείτε, όταν συνεχίζει. Το κάνει μάλλον για να τραβήξει την προσοχή σας, όταν σας αισθάνεται απόμακρους. Μη χρησιμοποιείτε χαρακτηρισμούς. Όταν ένα παιδί ακούει ότι είναι «παλιόπαιδο» επειδή έκανε το τάδε ή το δείνα, στους δικούς σας χαρακτηρισμούς βασίζεται, για να σχηματίσει το αυτοσυναίσθημά του και την αντίληψη της εικόνας του.
Είναι απαραίτητα τα όρια για τη συγκεκριμένη περίσταση;
Πριν θέσουμε τα όρια, πρέπει να προβληματιστούμε αν βλέπουμε αντικειμενικά την κατάσταση. Ίσως αυτό που κάνει το παιδί να μην είναι υπερβολικό. Ίσως πρόκειται για μια δική μας ιδιοτροπία που πρέπει να αναθεωρήσουμε. Το βασικότερο όμως είναι να μη γίνουμε υπερβολικοί με τα όρια. Υπάρχει ο κίνδυνος, όταν δούμε ότι η άσκηση ορίων λειτουργεί, να αρχίσουμε να τη χρησιμοποιούμε συνέχεια για να πετυχαίνουμε ό,τι θέλουμε. Κάτι τέτοιο μπορεί να κάνει τα παιδιά ψυχαναγκαστικά! Δεν πρέπει να τους στερούμε σημαντικές εμπειρίες. Τα παιδιά πρέπει να επιλέγουν μόνα τους. Να βιώνουν τις επιλογές τους, τις συνέπειες των επιλογών αυτών και να μαθαίνουν από τα δικά τους λάθη. Δεν μπορεί κανείς να ζει τη ζωή τους αντί γι? αυτά.
