Το Σοβιετικό πρόγραμμα επανδρωμένης αποστολής στη Σελήνη
Στις 25 Μαΐου 1961 ο Πρόεδρος Kennedy εξέφραζε, μέσω μηνύματός του προς το Κογκρέσο, την πρόθεσή του «αυτό το έθνος να δεσμευθεί για την επίτευξη του στόχου της αποστολής ανθρώπου στη Σελήνη και της ασφαλούς επιστροφής του στη Γη, πριν το τέλος της δεκαετίας». Μέχρι τότε ήταν απόλυτα εμφανής η υπεροχή της Σοβιετικής Ένωσης στον τομέα της εξερεύνησης του διαστήματος.
Τον Οκτώβριο του 1957 είχε εκτοξευθεί ο Σπούτνικ, ο 1ος τεχνητός δορυφόρος, ένα μήνα αργότερα η σκυλίτσα Λάικα έγινε το 1 [ο ζωντανό όν αυτού του πλανήτη που ταξίδεψε εκτός της ατμόσφαιρας με το Σπούτνικ-2. Το 1959 η βολίδα Λούνα 3 έστειλε την ιστορική, 1η φωτογραφία της σκοτεινής πλευράς της Σελήνης. Τέλος, στις 12 Απριλίου του 1961 ο Γιούρι Γκακάριν έγινε ο 1ος άνθρωπος στο διάστημα.
Οι απανωτές επιτυχίες των Σοβιετικών, σε συνδυασμό με το προβληματικό διαστημικό πρόγραμμα των ΗΠΑ (Vanguard, Pioneer 1-4), είχαν δημιουργήσει μεγάλο προβληματισμό στη νεοσύστατη (1958) NASA. Επίσης, καθώς για την εκτόξευση των διαστημικών σκαφών χρησιμοποιούνταν οι ίδιοι πύραυλοι-φορείς, με ελαφρές ή και ανύπαρκτες παραλλαγές, που έφεραν και τα πυρηνικά όπλα βαλλιστικής τροχιάς της εποχής, υπήρχαν πολλές ανησυχίες στις ΗΠΑ για την πιθανότητα ύπαρξης ενός μεγάλου χάσματος στις πυραυλικές δυνατότητες των δύο χωρών.
Μέσα σε αυτό το γενικότερο κλίμα ο Kennedy, λίγες εβδομάδες μετά το φιάσκο στον Κόλπο των Χοίρων στην Κούβα, προσδιόρισε τον επόμενο στόχο της διαστημικής περιπέτειας, γνωρίζοντας ότι μια επανδρωμένη αποστολή στη Σελήνη θα μπορούσε να αποκαταστήσει το κύρος των ΗΠΑ. Στην πραγματικότητα, μια επανδρωμένη αποστολή στη Σελήνη εκείνη τη χρονική περίοδο ήταν εντελώς πρόωρη και αμφιλεγόμενη από πλευράς επιστημονικής χρησιμότητας, όμως ο στόχος ήταν περισσότερο πολιτικός παρά επιστημονικός.
Η ιστορία του προγράμματος Apollo είναι λίγο ως πολύ γνωστή. Αντίθετα, μέχρι τα τέλη της δεκαετίας του 80 η Σοβιετική Ένωση δεν είχε αναγνωρίσει ότι υπήρχε αντίστοιχο πρόγραμμα για μια επανδρωμένη αποστολή στη Σελήνη. Κατά τη διάρκεια της 10ετίας του 90 άρχισαν να έρχονται στην επιφάνεια όλο και περισσότερα στοιχεία για τις προσπάθειες των Σοβιετικών και τους λόγους που τελικά δεν επέτρεψαν ποτέ σε κοσμοναύτες να περπατήσουν στην επιφάνεια της Σελήνης.
Στις αρχές της δεκαετίας του 60 δεν υπήρχε πια σαφής στόχος του Σοβιετικού Διαστημικού Προγράμματος. Οι πρώτες εντυπωσιακές επιτυχίες είχαν δώσει τη θέση τους σε μια αναποφασιστικότητα για το ποιος έπρεπε να είναι ο επόμενος στόχος. Στη Σοβιετική Ένωση δεν υπήρχε μια υπηρεσία αντίστοιχη της NASA και ο σχεδιασμός και η υλοποίηση του προγράμματος ήταν αποτέλεσμα συνεργασίας ή καλύτερα ανταγωνισμού, ανάμεσα σε διάφορα σχεδιαστικά τμήματα που ανήκαν σε διαφορετικές κρατικές υπηρεσίες και τη Σοβιετική Ακαδημία Επιστημών που είχε την αρμοδιότητα της εκπόνησης των τελικών εισηγήσεων προς την Σοβιετική ηγεσία.
Ο Κορόλεβ με το Γιούρι Γκαγκάριν
Η μεγαλύτερη μορφή του Σοβιετικού διαστημικού προγράμματος ήταν χωρίς αμφιβολία ο Σεργκέι Κορόλεβ, πατέρας όλων σχεδόν των Σοβιετικών πυραύλων μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του 60 και αρχιμηχανικός των προγραμμάτων που εξέλιξαν τις αποστολές Σπούτνικ, Λούνα, Βενέρα και το Βοστόκ που έστειλε το Γκαγκάριν στο διάστημα. Το 1961 ζητήθηκε από την ομάδα του Κορόλεβ να προετοιμάσει τα σχέδια για ένα πύραυλο φορέα, με την κωδικοποίηση Ν-1, που θα μπορούσε να μεταφέρει ωφέλιμο φορτίο μέχρι και 80tn, με σκοπό τη θέση σε τροχιά ενός διαστημικού σταθμού εξοπλισμένου με πυρηνικά όπλα. Ταυτόχρονα ο Κορόλεβ ολοκλήρωνε και το σχεδιασμό ενός διαστημικού σκάφους, με το όνομα Σογιούζ, του οποίου η αποστολή δεν ήταν ακόμη με βεβαιότητα καθορισμένη. Το Σογιούζ σχεδιάστηκε έχοντας ως πιθανές αποστολές ένα διαπλανητικό ταξίδι (Σελήνη ή Άρης), την εξυπηρέτηση ενός διαστημικού σταθμού, ακόμη και τη δημιουργία ενός δομούμενου διαστημικού σταθμού με τη σύνδεση 2 και περισσοτέρων Σογιούζ μεταξύ τους.
Την ίδια περίοδο, σε ένα άλλο σχεδιαστικό γραφείο υπό τον Βαλεντίν Γκλούσκο, ανατέθηκε ο σχεδιασμός ενός σκάφους που θα είχε τη δυνατότητα να εκτελέσει αποστολή περιφοράς γύρω από τη Σελήνη. Ταυτόχρονα εξελισσόταν και ένα ακόμα πρόγραμμα, το Λούνα, με αντικείμενο την αποστολή μη επανδρωμένων σκαφών στην επιφάνεια της Σελήνης για λήψη φωτογραφιών και σε 2η φάση με τη δυνατότητα συλλογής δειγμάτων από την επιφάνεια, με τη χρήση ρομπότ, και τη μεταφορά τους πίσω στη Γη.
Ενώ λοιπόν οι ΗΠΑ με κεντρικό φορέα υλοποίησης τη NASA η οποία έχει την πλήρη και απόλυτη διαχείριση του διαστημικού προγράμματος, διοχετεύουν όλους τους πόρους και χρησιμοποιούν όλο το διαθέσιμο τεχνικό και επιστημονικό δυναμικό στην κατεύθυνση υλοποίησης ενός στόχου, στην ΕΣΣΔ το διαστημικό πρόγραμμα είναι κατακερματισμένο μεταξύ διαφόρων σχεδιαστικών γραφείων, και πολλών τελικών στόχων. Αξίζει δε να σημειωθεί ότι ενώ η NASA προσπαθεί να προσδιορίσει τις προδιαγραφές και τις ανάγκες του διαστημικού οχήματος που θα μεταφέρει τους αστροναύτες στη Σελήνη και από αυτές να προσδιορίσει τις απαιτήσεις ενός πυραύλου-φορέα, στην ΕΣΣΔ η ενέργεια και οι δυνατότητες του κατά τεκμήριο καλύτερου μηχανικού, του Κορόλεβ, εξαντλούνται στην κατασκευή ενός θηριώδους πυραύλου ο οποίος δεν έχει ακόμα αποφασισθεί για ποια αποστολή θα χρησιμοποιηθεί.
Μόλις στις 3 Αυγούστου του 1964 η Κεντρική Επιτροπή εγκρίνει ένα ψήφισμα με το οποίο τίθεται ο στόχος να αποσταλεί ένας κοσμοναύτης στη Σελήνη το 1967-68 και πριν την έναρξη των αποστολών του Apollo. Μέσα στον επόμενο χρόνο, και μετά από έντονο ανταγωνισμό και συνεχείς συγκρούσεις ανάμεσα στα σχεδιαστικά γραφεία, θα εγκριθούν και θα μπούν σε φάση οριστικής εφαρμογής, 3 προγράμματα που αφορούν τη Σελήνη, από 3 διαφορετικά σχεδιαστικά γραφεία:
Το γραφείο του Τσελομέι (ΟΚΒ-52), με το οποίο συνεργάζεται πλέον ο Γκλούσκο, καλείται να αναλάβει το πρόγραμμα επανδρωμένης αποστολή γύρω από τη Σελήνη (κωδικός Λ-1).
Το γραφείο του Κορόλεβ (ΟΚΒ-1) και του βοηθού του Μίσιν αναλαμβάνει το σχεδιασμό επανδρωμένης προσσελήνωσης με τη χρήση του πυραύλου Ν-1 και σκάφος Σογιούζ, 2 βαθμίδων (κωδικός Λ-3) για το ταξίδι στην Σελήνη (μητρικό σκάφος και σεληνάκατος).
Το γραφείο του Μπαμπάκιν το οποίο συστήνεται ειδικά για τη διαχείριση του προγράμαμτος Λούνα (των αποστολών ρομπότ στη Σελήνη), καθώς ο Κορόλεβ δεν έχει πλέον χρόνο να ασχοληθεί και με αυτό.
Έτσι λοιπόν, το 1965, 5 χρόνια μετά τη δημόσια πρόσκληση-πρόκληση του Kennedy, το Σοβιετικό διαστημικό πρόγραμμα για τη Σελήνη (επιστημονικό δυναμικό, χρηματοδότηση, υλικοί πόροι) είναι μοιρασμένο σε τρείς κατευθύνσεις. Επιπλέον, τα δύο γραφεία που έχουν αναλάβει τις επανδρωμένες αποστολές (ΟΚΒ-1 και ΟΚΒ-52) βρίσκονται σε ανοικτή σύγκρουση που καθιστά αδύνατη κάθε ανταλλαγή δεδομένων.
Στην τελική ευθεία
Σημαντικό σημείο στην εξέλιξη του προγράμματος για την επανδρωμένη προσσελήνωση αποτέλεσε ο θάνατος του Κορόλεβ τον Ιανουάριο του 1966. Τη θέση του πήρε ο συνεργάτης του Μίσιν, όμως το πλήγμα ήταν βαρύ.
Λούνα 9
Το πρόγραμμα Λούνα ήταν αρκετά πιο μπροστά από τα άλλα 2, άλλωστε είχε ξεκινήσει νωρίτερα και ήταν πολύ μικρότερης πολυπλοκότητας καθώς δεν συμπεριλάμβανε επανδρωμένες πτήσεις, και άρχισε να αποδίδει αποτελέσματα. Το Φεβρουάριο του 1966 το Λούνα-9 έγινε το πρώτο σκάφος που εκτέλεσε ομαλή προσσελήνωση και μετέδωσε φωτογραφίες στο Γή, ενώ τον Απρίλιο του ίδιου έτους το Λούνα-10 έκανε μια πλήρη περιστροφή γύρω από τη Σελήνη.
Το πρόγραμμα Λ-1 της επανδρωμένης πτήσης γύρω από τη Σελήνη είναι το επόμενο που μπαίνει σε φάση τελικής εφαρμογής. Το Λ-1 αποτελούταν από ένα τροποποιημένο σκάφος Σογιούζ και τον πύραυλο-φορέα Πρότον. Κατασκευάστηκαν συνολικά 15 σκάφη Λ-1, μόνο 2 εκ των οποίων ήταν πιστοποιημένα για τη μεταφορά ανθρώπων. Τα υπόλοιπα αφορούσαν δοκιμαστικές πτήσεις, μεταφορά επιστημονικών οργάνων και βιολογικών δειγμάτων.
Το φθινόπωρο του 1968 το μη επανδρωμένο Λ-1 με το όνομα Ζοντ-5 ολοκλήρωσε μια περιστροφή γύρω από τη Σελήνη, δημιουργώντας μάλιστα αίσθηση στο Δυτικό κόσμο καθώς εντοπίστηκε η εκπομπή ανθρώπινης φωνής από αυτό. Στην πραγματικότητα επρόκειτο για μαγνητοφωνημένο μήνυμα με σκοπό τον έλεγχο των παραμέτρων επικοινωνίας με τη Γη. Η αποστολή Ζόντ-6 που ακολούθησε το Νοέμβριο του ίδιου έτους θα μπορούσε να αποτελέσει προπομπό μιας επανδρωμένης πτήσης, όμως το σκάφος επανεισόδου αποσυμπιέστηκε με αποτέλεσμα το θάνατο των ζώων που υπήρχαν πάνω του ως βιολογικά δείγματα. Τη ίδια περίοδο, το Δεκέμβριο του 1968, η NASA ετοιμαζόταν για την εκτόξευση του Apollo 8 το οποίο θα μετέφερε τους πρώτους αστροναύτες γύρω από τη Σελήνη. Η προγραμματισμένη εκτόξευση του Ζοντ-7 που θα ήταν επανδρωμένη, τελικά αναβλήθηκε, λόγω του προηγούμενου ατυχήματος, παρά το γεγονός ότι η ομάδα των κοσμοναυτών, με γράμμα τους προς τη Σοβιετική ηγεσία, ζητούσε την εκτέλεση της αποστολής. Έτσι οι Borman, Lovell και Anders του Apollo 8 έγιναν οι πρώτοι άνθρωποι που "πέταξαν" γύρω από τη Σελήνη.
Η Αμερικανική πρωτιά ουσιαστικά έδωσε τέλος στο πρόγραμμα Λ-1, παρά το γεγονός ότι ακολούθησαν κάποιες ακόμα πτήσεις με μη επανδρωμένα σκάφη.
Στις αρχές του 1969, ο πρώτος επιχειρησιακά έτοιμος πύραυλος φορέας Ν-1 είχε ανυψωθεί στην εξέδρα εκτόξευσης στο κοσμοδρόμιο του Μπαικονούρ. Επρόκειτο για ένα γιγάντιο πύραυλο στη βάση του οποίοι υπήρχαν τα ακροφύσια 30 κινητήρων, και ήταν ο μοναδικός ικανός να μεταφέρει το πλήρες φορτίο μιας αποστολής προσσελήνωσης. Οι κοσμοναύτες ήδη από τις αρχές του 1968 εκπαιδευόντουσαν για την προσσελήνωση. Όμως δεν υπήρχε ακόμα έτοιμο διαστημικό όχημα Λ-3, λόγω των προβλημάτων εξέλιξης που αντιμετώπιζε το πρόγραμμα Σογιούζ, προβλήματα που ήταν προφανή τόσο από τις μή επανδρωμένες αποστολές του προγράμματος Λ-1, όσο και από τις μεμονωμένες δοκιμές εκτόξευσης και επανεισόδου σκαφών Σογιούζ. Μία από αυτές τις δοκιμές είχε κοστίσει το ζωή του κοσμοναύτη Κομαρόβ, τον Απρίλιο του 1967, όταν το όχημα επανεισόδου συνετρίβη στο έδαφος με ταχύτητα μεγαλύτερη των 600Km/hr.
Δυστυχώς τα προβλήματα συνέχισαν, καθώς η εκτόξευση του πρώτου Ν-1 στις 21 Φεβρουαρίου του 1969 ήταν αποτυχημένη, με τον πύραυλο να παίρνει φωτιά 66 δευτερόλεπτα μετά την εκτόξευση. Μια δεύτερη εκτόξευση Ν-1 στις 3 Ιουλίου 1969 ήταν καταστροφική. Μόλις 200 μέτρα από το έδαφος ο πυραυλος εξερράγη και έπεσε στο έδαφος καταστρέφοντας τόσο τη βασική εξέδρα εκτόξευσης όσο και την εφεδρική που βρισκόταν κοντά. Το Μπαικονούρ δεν είχε πλέον δυνατότητα εκτόξευσης πυραύλων Ν-1, ενώ η αποκατάσταση των ζημιών διήρκεσε 2 χρόνια.
Σε μια απέλπιδα προσπάθεια, στις 13 Ιουλίου 1969 εκτοξεύθηκε ένα σκάφος του προγράμματος Λούνα με στόχο να προλάβει να προσσεληνωθεί, έστω μη επανδρωμένο, πριν την αποστολή του Apollo 11 που ξεκίνησε από τη Γη 3 μέρες αργότερα. Η αποστολή αυτή είχε δημιουργήσει πολλά ερωτηματικά και ανησυχίες στις ΗΠΑ, καθώς δεν ήταν ακριβώς γνωστή η φύση και ο στόχος της. Οι φόβοι έφταναν μέχρι και την πιθανότητα προσπάθειας των Σοβιετικών να εμποδίσουν την προσσελήνωση του Apollo 11. Στις 21 Ιουλίου 1969 το Σοβιετικό σκάφος συνετρίβη στην επιφάνεια της Σελήνης, και λίγο αργότερα την ίδια ημέρα ο Armstrong έκανε τα πρώτα ιστορικά βήματα στο έδαφος του Φεγγαριού.
Η επόμενη μέρα
Η επιτυχία του Apollo 11 και η καταστροφή των εγκαταστάσεων εκτόξευσης των Ν-1 στο Μπαικονούρ, ουσιαστικά σηματοδότησαν το τέλος του Σοβιετικού προγράμματος για επανδρωμένη πτήση στη Σελήνη. Παρόλα αυτά, ίσως λόγω αδράνειας, θα περνούσαν ακόμα 4 χρόνια πριν την οριστική εγκατάλειψη των σχεδίων.
Όχημα εξερεύνησης της Σελήνης, Λούνοκοντ
Αντίθετα το πρόγραμμα Λούνα θα πρέπει να θεωρηθεί μάλλον επιτυχές καθώς μια σειρά ρομπότ, μεταξύ των οποίων και οχήματα κίνησης πάνω στην επιφάνεια της Σελήνης, κατόρθωσαν να στείλουν πίσω στη Γη δείγματα εδάφους, φωτογραφίες και άλλα επιστημονικά δεδομένα. Η τελευταία αποστολή Λούνα εκτοξεύθηκε τον Οκτώβριο του 1976.
Το 1971, μετά την ανακατασκευή των εγκαταστάσεων στο Μπαικονούρ έγινε μια ακόμα αποτυχημένη εκτόξευση του Ν-1, για να την ακολουθήσει μία ακόμα, η τελευταία, το Νοέμβριο του 1972. Η Σοβιετική Ένωση δεν είχε ένα πύραυλο φορέα με επαρκή ικανότητα μεταφοράς για να υλοποιήσει μια επανδρωμένη πτήση στη Σελήνη. Μετά το 1974 η προσοχή στράφηκε στην εξέλιξη του πυραύλου Ενέργεια που αργότερα θα χρησιμοποιούταν για την εκτόξευση του Σοβιετικού διαστημικού λεωφορείου Μπουράν.
Συμπεράσματα
Αν θελήσει κανείς να σταθεί στους 2 βασικούς λόγους που δεν επέτρεψαν στη Σοβιετική Ένωση να στείλει άνθρωπο στη Σελήνη, πριν ή και μετά το Apollo 11, θα μπορέσει να τους διακρίνει σε δύο κατηγορίες:
Από τεχνικής πλευράς το κυριότερο πρόβλημα υπήρξε η αδυναμία εξέλιξης ενός αξιόπιστου πυραύλου-φορέα (Ν-1) που θα μπορούσε να μεταφέρει το συνολικό βάρος μιας αποστολής προσσελήνωσης. Αξίζει να σημειωθεί ότι σκέψεις είχαν γίνει ακόμα και για τη χρήση του, μικρότερης δυναμικότητας, πυραύλου Πρότον για την εκτόξευση 2 διαφορετικών σκαφών που θα πραγματοποιούσαν συνάντηση και συνένωση σε τροχιά γύρω από τη Γη και στη συνέχεια θα ταξίδευαν ως ένα σκάφος προς τη Σελήνη. Αυτό το σχέδιο συνάντησε προβλήματα στην εξέλιξη των Σογιούζ.
Από διαχειριστικής πλευράς, αξίζει να υπογραμμιστούν δύο σημεία. Το πρώτο είναι η πολυδιάσπαση, τόσο στους στόχους, όσο και στους φορείς υλοποίησης αυτών των στόχων. Το δεύτερο, και τελικά ίσως το πιο σημαντικό στην ιστορία του αγώνα δρόμου των 2 υπερδυνάμεων για την προσσελήνωση, συνοψίζεται στα διαθέσιμα κονδύλια: $4,5 δισεκατομμύρια για τα προγράμματα Ν-1, Λ-1, Λ-3 από τη Σοβιετική Ένωση και $24 δισεκατομμύρια για το πρόγραμμα Apollo από τις ΗΠΑ.
Στις 25 Μαΐου 1961 ο Πρόεδρος Kennedy εξέφραζε, μέσω μηνύματός του προς το Κογκρέσο, την πρόθεσή του «αυτό το έθνος να δεσμευθεί για την επίτευξη του στόχου της αποστολής ανθρώπου στη Σελήνη και της ασφαλούς επιστροφής του στη Γη, πριν το τέλος της δεκαετίας». Μέχρι τότε ήταν απόλυτα εμφανής η υπεροχή της Σοβιετικής Ένωσης στον τομέα της εξερεύνησης του διαστήματος.
Τον Οκτώβριο του 1957 είχε εκτοξευθεί ο Σπούτνικ, ο 1ος τεχνητός δορυφόρος, ένα μήνα αργότερα η σκυλίτσα Λάικα έγινε το 1 [ο ζωντανό όν αυτού του πλανήτη που ταξίδεψε εκτός της ατμόσφαιρας με το Σπούτνικ-2. Το 1959 η βολίδα Λούνα 3 έστειλε την ιστορική, 1η φωτογραφία της σκοτεινής πλευράς της Σελήνης. Τέλος, στις 12 Απριλίου του 1961 ο Γιούρι Γκακάριν έγινε ο 1ος άνθρωπος στο διάστημα.
Οι απανωτές επιτυχίες των Σοβιετικών, σε συνδυασμό με το προβληματικό διαστημικό πρόγραμμα των ΗΠΑ (Vanguard, Pioneer 1-4), είχαν δημιουργήσει μεγάλο προβληματισμό στη νεοσύστατη (1958) NASA. Επίσης, καθώς για την εκτόξευση των διαστημικών σκαφών χρησιμοποιούνταν οι ίδιοι πύραυλοι-φορείς, με ελαφρές ή και ανύπαρκτες παραλλαγές, που έφεραν και τα πυρηνικά όπλα βαλλιστικής τροχιάς της εποχής, υπήρχαν πολλές ανησυχίες στις ΗΠΑ για την πιθανότητα ύπαρξης ενός μεγάλου χάσματος στις πυραυλικές δυνατότητες των δύο χωρών.
Μέσα σε αυτό το γενικότερο κλίμα ο Kennedy, λίγες εβδομάδες μετά το φιάσκο στον Κόλπο των Χοίρων στην Κούβα, προσδιόρισε τον επόμενο στόχο της διαστημικής περιπέτειας, γνωρίζοντας ότι μια επανδρωμένη αποστολή στη Σελήνη θα μπορούσε να αποκαταστήσει το κύρος των ΗΠΑ. Στην πραγματικότητα, μια επανδρωμένη αποστολή στη Σελήνη εκείνη τη χρονική περίοδο ήταν εντελώς πρόωρη και αμφιλεγόμενη από πλευράς επιστημονικής χρησιμότητας, όμως ο στόχος ήταν περισσότερο πολιτικός παρά επιστημονικός.
Η ιστορία του προγράμματος Apollo είναι λίγο ως πολύ γνωστή. Αντίθετα, μέχρι τα τέλη της δεκαετίας του 80 η Σοβιετική Ένωση δεν είχε αναγνωρίσει ότι υπήρχε αντίστοιχο πρόγραμμα για μια επανδρωμένη αποστολή στη Σελήνη. Κατά τη διάρκεια της 10ετίας του 90 άρχισαν να έρχονται στην επιφάνεια όλο και περισσότερα στοιχεία για τις προσπάθειες των Σοβιετικών και τους λόγους που τελικά δεν επέτρεψαν ποτέ σε κοσμοναύτες να περπατήσουν στην επιφάνεια της Σελήνης.
Στις αρχές της δεκαετίας του 60 δεν υπήρχε πια σαφής στόχος του Σοβιετικού Διαστημικού Προγράμματος. Οι πρώτες εντυπωσιακές επιτυχίες είχαν δώσει τη θέση τους σε μια αναποφασιστικότητα για το ποιος έπρεπε να είναι ο επόμενος στόχος. Στη Σοβιετική Ένωση δεν υπήρχε μια υπηρεσία αντίστοιχη της NASA και ο σχεδιασμός και η υλοποίηση του προγράμματος ήταν αποτέλεσμα συνεργασίας ή καλύτερα ανταγωνισμού, ανάμεσα σε διάφορα σχεδιαστικά τμήματα που ανήκαν σε διαφορετικές κρατικές υπηρεσίες και τη Σοβιετική Ακαδημία Επιστημών που είχε την αρμοδιότητα της εκπόνησης των τελικών εισηγήσεων προς την Σοβιετική ηγεσία.
Ο Κορόλεβ με το Γιούρι Γκαγκάριν
Η μεγαλύτερη μορφή του Σοβιετικού διαστημικού προγράμματος ήταν χωρίς αμφιβολία ο Σεργκέι Κορόλεβ, πατέρας όλων σχεδόν των Σοβιετικών πυραύλων μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του 60 και αρχιμηχανικός των προγραμμάτων που εξέλιξαν τις αποστολές Σπούτνικ, Λούνα, Βενέρα και το Βοστόκ που έστειλε το Γκαγκάριν στο διάστημα. Το 1961 ζητήθηκε από την ομάδα του Κορόλεβ να προετοιμάσει τα σχέδια για ένα πύραυλο φορέα, με την κωδικοποίηση Ν-1, που θα μπορούσε να μεταφέρει ωφέλιμο φορτίο μέχρι και 80tn, με σκοπό τη θέση σε τροχιά ενός διαστημικού σταθμού εξοπλισμένου με πυρηνικά όπλα. Ταυτόχρονα ο Κορόλεβ ολοκλήρωνε και το σχεδιασμό ενός διαστημικού σκάφους, με το όνομα Σογιούζ, του οποίου η αποστολή δεν ήταν ακόμη με βεβαιότητα καθορισμένη. Το Σογιούζ σχεδιάστηκε έχοντας ως πιθανές αποστολές ένα διαπλανητικό ταξίδι (Σελήνη ή Άρης), την εξυπηρέτηση ενός διαστημικού σταθμού, ακόμη και τη δημιουργία ενός δομούμενου διαστημικού σταθμού με τη σύνδεση 2 και περισσοτέρων Σογιούζ μεταξύ τους.
Την ίδια περίοδο, σε ένα άλλο σχεδιαστικό γραφείο υπό τον Βαλεντίν Γκλούσκο, ανατέθηκε ο σχεδιασμός ενός σκάφους που θα είχε τη δυνατότητα να εκτελέσει αποστολή περιφοράς γύρω από τη Σελήνη. Ταυτόχρονα εξελισσόταν και ένα ακόμα πρόγραμμα, το Λούνα, με αντικείμενο την αποστολή μη επανδρωμένων σκαφών στην επιφάνεια της Σελήνης για λήψη φωτογραφιών και σε 2η φάση με τη δυνατότητα συλλογής δειγμάτων από την επιφάνεια, με τη χρήση ρομπότ, και τη μεταφορά τους πίσω στη Γη.
Ενώ λοιπόν οι ΗΠΑ με κεντρικό φορέα υλοποίησης τη NASA η οποία έχει την πλήρη και απόλυτη διαχείριση του διαστημικού προγράμματος, διοχετεύουν όλους τους πόρους και χρησιμοποιούν όλο το διαθέσιμο τεχνικό και επιστημονικό δυναμικό στην κατεύθυνση υλοποίησης ενός στόχου, στην ΕΣΣΔ το διαστημικό πρόγραμμα είναι κατακερματισμένο μεταξύ διαφόρων σχεδιαστικών γραφείων, και πολλών τελικών στόχων. Αξίζει δε να σημειωθεί ότι ενώ η NASA προσπαθεί να προσδιορίσει τις προδιαγραφές και τις ανάγκες του διαστημικού οχήματος που θα μεταφέρει τους αστροναύτες στη Σελήνη και από αυτές να προσδιορίσει τις απαιτήσεις ενός πυραύλου-φορέα, στην ΕΣΣΔ η ενέργεια και οι δυνατότητες του κατά τεκμήριο καλύτερου μηχανικού, του Κορόλεβ, εξαντλούνται στην κατασκευή ενός θηριώδους πυραύλου ο οποίος δεν έχει ακόμα αποφασισθεί για ποια αποστολή θα χρησιμοποιηθεί.
Μόλις στις 3 Αυγούστου του 1964 η Κεντρική Επιτροπή εγκρίνει ένα ψήφισμα με το οποίο τίθεται ο στόχος να αποσταλεί ένας κοσμοναύτης στη Σελήνη το 1967-68 και πριν την έναρξη των αποστολών του Apollo. Μέσα στον επόμενο χρόνο, και μετά από έντονο ανταγωνισμό και συνεχείς συγκρούσεις ανάμεσα στα σχεδιαστικά γραφεία, θα εγκριθούν και θα μπούν σε φάση οριστικής εφαρμογής, 3 προγράμματα που αφορούν τη Σελήνη, από 3 διαφορετικά σχεδιαστικά γραφεία:
Το γραφείο του Τσελομέι (ΟΚΒ-52), με το οποίο συνεργάζεται πλέον ο Γκλούσκο, καλείται να αναλάβει το πρόγραμμα επανδρωμένης αποστολή γύρω από τη Σελήνη (κωδικός Λ-1).
Το γραφείο του Κορόλεβ (ΟΚΒ-1) και του βοηθού του Μίσιν αναλαμβάνει το σχεδιασμό επανδρωμένης προσσελήνωσης με τη χρήση του πυραύλου Ν-1 και σκάφος Σογιούζ, 2 βαθμίδων (κωδικός Λ-3) για το ταξίδι στην Σελήνη (μητρικό σκάφος και σεληνάκατος).
Το γραφείο του Μπαμπάκιν το οποίο συστήνεται ειδικά για τη διαχείριση του προγράμαμτος Λούνα (των αποστολών ρομπότ στη Σελήνη), καθώς ο Κορόλεβ δεν έχει πλέον χρόνο να ασχοληθεί και με αυτό.
Έτσι λοιπόν, το 1965, 5 χρόνια μετά τη δημόσια πρόσκληση-πρόκληση του Kennedy, το Σοβιετικό διαστημικό πρόγραμμα για τη Σελήνη (επιστημονικό δυναμικό, χρηματοδότηση, υλικοί πόροι) είναι μοιρασμένο σε τρείς κατευθύνσεις. Επιπλέον, τα δύο γραφεία που έχουν αναλάβει τις επανδρωμένες αποστολές (ΟΚΒ-1 και ΟΚΒ-52) βρίσκονται σε ανοικτή σύγκρουση που καθιστά αδύνατη κάθε ανταλλαγή δεδομένων.
Στην τελική ευθεία
Σημαντικό σημείο στην εξέλιξη του προγράμματος για την επανδρωμένη προσσελήνωση αποτέλεσε ο θάνατος του Κορόλεβ τον Ιανουάριο του 1966. Τη θέση του πήρε ο συνεργάτης του Μίσιν, όμως το πλήγμα ήταν βαρύ.
Λούνα 9
Το πρόγραμμα Λούνα ήταν αρκετά πιο μπροστά από τα άλλα 2, άλλωστε είχε ξεκινήσει νωρίτερα και ήταν πολύ μικρότερης πολυπλοκότητας καθώς δεν συμπεριλάμβανε επανδρωμένες πτήσεις, και άρχισε να αποδίδει αποτελέσματα. Το Φεβρουάριο του 1966 το Λούνα-9 έγινε το πρώτο σκάφος που εκτέλεσε ομαλή προσσελήνωση και μετέδωσε φωτογραφίες στο Γή, ενώ τον Απρίλιο του ίδιου έτους το Λούνα-10 έκανε μια πλήρη περιστροφή γύρω από τη Σελήνη.
Το πρόγραμμα Λ-1 της επανδρωμένης πτήσης γύρω από τη Σελήνη είναι το επόμενο που μπαίνει σε φάση τελικής εφαρμογής. Το Λ-1 αποτελούταν από ένα τροποποιημένο σκάφος Σογιούζ και τον πύραυλο-φορέα Πρότον. Κατασκευάστηκαν συνολικά 15 σκάφη Λ-1, μόνο 2 εκ των οποίων ήταν πιστοποιημένα για τη μεταφορά ανθρώπων. Τα υπόλοιπα αφορούσαν δοκιμαστικές πτήσεις, μεταφορά επιστημονικών οργάνων και βιολογικών δειγμάτων.
Το φθινόπωρο του 1968 το μη επανδρωμένο Λ-1 με το όνομα Ζοντ-5 ολοκλήρωσε μια περιστροφή γύρω από τη Σελήνη, δημιουργώντας μάλιστα αίσθηση στο Δυτικό κόσμο καθώς εντοπίστηκε η εκπομπή ανθρώπινης φωνής από αυτό. Στην πραγματικότητα επρόκειτο για μαγνητοφωνημένο μήνυμα με σκοπό τον έλεγχο των παραμέτρων επικοινωνίας με τη Γη. Η αποστολή Ζόντ-6 που ακολούθησε το Νοέμβριο του ίδιου έτους θα μπορούσε να αποτελέσει προπομπό μιας επανδρωμένης πτήσης, όμως το σκάφος επανεισόδου αποσυμπιέστηκε με αποτέλεσμα το θάνατο των ζώων που υπήρχαν πάνω του ως βιολογικά δείγματα. Τη ίδια περίοδο, το Δεκέμβριο του 1968, η NASA ετοιμαζόταν για την εκτόξευση του Apollo 8 το οποίο θα μετέφερε τους πρώτους αστροναύτες γύρω από τη Σελήνη. Η προγραμματισμένη εκτόξευση του Ζοντ-7 που θα ήταν επανδρωμένη, τελικά αναβλήθηκε, λόγω του προηγούμενου ατυχήματος, παρά το γεγονός ότι η ομάδα των κοσμοναυτών, με γράμμα τους προς τη Σοβιετική ηγεσία, ζητούσε την εκτέλεση της αποστολής. Έτσι οι Borman, Lovell και Anders του Apollo 8 έγιναν οι πρώτοι άνθρωποι που "πέταξαν" γύρω από τη Σελήνη.
Η Αμερικανική πρωτιά ουσιαστικά έδωσε τέλος στο πρόγραμμα Λ-1, παρά το γεγονός ότι ακολούθησαν κάποιες ακόμα πτήσεις με μη επανδρωμένα σκάφη.
Στις αρχές του 1969, ο πρώτος επιχειρησιακά έτοιμος πύραυλος φορέας Ν-1 είχε ανυψωθεί στην εξέδρα εκτόξευσης στο κοσμοδρόμιο του Μπαικονούρ. Επρόκειτο για ένα γιγάντιο πύραυλο στη βάση του οποίοι υπήρχαν τα ακροφύσια 30 κινητήρων, και ήταν ο μοναδικός ικανός να μεταφέρει το πλήρες φορτίο μιας αποστολής προσσελήνωσης. Οι κοσμοναύτες ήδη από τις αρχές του 1968 εκπαιδευόντουσαν για την προσσελήνωση. Όμως δεν υπήρχε ακόμα έτοιμο διαστημικό όχημα Λ-3, λόγω των προβλημάτων εξέλιξης που αντιμετώπιζε το πρόγραμμα Σογιούζ, προβλήματα που ήταν προφανή τόσο από τις μή επανδρωμένες αποστολές του προγράμματος Λ-1, όσο και από τις μεμονωμένες δοκιμές εκτόξευσης και επανεισόδου σκαφών Σογιούζ. Μία από αυτές τις δοκιμές είχε κοστίσει το ζωή του κοσμοναύτη Κομαρόβ, τον Απρίλιο του 1967, όταν το όχημα επανεισόδου συνετρίβη στο έδαφος με ταχύτητα μεγαλύτερη των 600Km/hr.
Δυστυχώς τα προβλήματα συνέχισαν, καθώς η εκτόξευση του πρώτου Ν-1 στις 21 Φεβρουαρίου του 1969 ήταν αποτυχημένη, με τον πύραυλο να παίρνει φωτιά 66 δευτερόλεπτα μετά την εκτόξευση. Μια δεύτερη εκτόξευση Ν-1 στις 3 Ιουλίου 1969 ήταν καταστροφική. Μόλις 200 μέτρα από το έδαφος ο πυραυλος εξερράγη και έπεσε στο έδαφος καταστρέφοντας τόσο τη βασική εξέδρα εκτόξευσης όσο και την εφεδρική που βρισκόταν κοντά. Το Μπαικονούρ δεν είχε πλέον δυνατότητα εκτόξευσης πυραύλων Ν-1, ενώ η αποκατάσταση των ζημιών διήρκεσε 2 χρόνια.
Σε μια απέλπιδα προσπάθεια, στις 13 Ιουλίου 1969 εκτοξεύθηκε ένα σκάφος του προγράμματος Λούνα με στόχο να προλάβει να προσσεληνωθεί, έστω μη επανδρωμένο, πριν την αποστολή του Apollo 11 που ξεκίνησε από τη Γη 3 μέρες αργότερα. Η αποστολή αυτή είχε δημιουργήσει πολλά ερωτηματικά και ανησυχίες στις ΗΠΑ, καθώς δεν ήταν ακριβώς γνωστή η φύση και ο στόχος της. Οι φόβοι έφταναν μέχρι και την πιθανότητα προσπάθειας των Σοβιετικών να εμποδίσουν την προσσελήνωση του Apollo 11. Στις 21 Ιουλίου 1969 το Σοβιετικό σκάφος συνετρίβη στην επιφάνεια της Σελήνης, και λίγο αργότερα την ίδια ημέρα ο Armstrong έκανε τα πρώτα ιστορικά βήματα στο έδαφος του Φεγγαριού.
Η επόμενη μέρα
Η επιτυχία του Apollo 11 και η καταστροφή των εγκαταστάσεων εκτόξευσης των Ν-1 στο Μπαικονούρ, ουσιαστικά σηματοδότησαν το τέλος του Σοβιετικού προγράμματος για επανδρωμένη πτήση στη Σελήνη. Παρόλα αυτά, ίσως λόγω αδράνειας, θα περνούσαν ακόμα 4 χρόνια πριν την οριστική εγκατάλειψη των σχεδίων.
Όχημα εξερεύνησης της Σελήνης, Λούνοκοντ
Αντίθετα το πρόγραμμα Λούνα θα πρέπει να θεωρηθεί μάλλον επιτυχές καθώς μια σειρά ρομπότ, μεταξύ των οποίων και οχήματα κίνησης πάνω στην επιφάνεια της Σελήνης, κατόρθωσαν να στείλουν πίσω στη Γη δείγματα εδάφους, φωτογραφίες και άλλα επιστημονικά δεδομένα. Η τελευταία αποστολή Λούνα εκτοξεύθηκε τον Οκτώβριο του 1976.
Το 1971, μετά την ανακατασκευή των εγκαταστάσεων στο Μπαικονούρ έγινε μια ακόμα αποτυχημένη εκτόξευση του Ν-1, για να την ακολουθήσει μία ακόμα, η τελευταία, το Νοέμβριο του 1972. Η Σοβιετική Ένωση δεν είχε ένα πύραυλο φορέα με επαρκή ικανότητα μεταφοράς για να υλοποιήσει μια επανδρωμένη πτήση στη Σελήνη. Μετά το 1974 η προσοχή στράφηκε στην εξέλιξη του πυραύλου Ενέργεια που αργότερα θα χρησιμοποιούταν για την εκτόξευση του Σοβιετικού διαστημικού λεωφορείου Μπουράν.
Συμπεράσματα
Αν θελήσει κανείς να σταθεί στους 2 βασικούς λόγους που δεν επέτρεψαν στη Σοβιετική Ένωση να στείλει άνθρωπο στη Σελήνη, πριν ή και μετά το Apollo 11, θα μπορέσει να τους διακρίνει σε δύο κατηγορίες:
Από τεχνικής πλευράς το κυριότερο πρόβλημα υπήρξε η αδυναμία εξέλιξης ενός αξιόπιστου πυραύλου-φορέα (Ν-1) που θα μπορούσε να μεταφέρει το συνολικό βάρος μιας αποστολής προσσελήνωσης. Αξίζει να σημειωθεί ότι σκέψεις είχαν γίνει ακόμα και για τη χρήση του, μικρότερης δυναμικότητας, πυραύλου Πρότον για την εκτόξευση 2 διαφορετικών σκαφών που θα πραγματοποιούσαν συνάντηση και συνένωση σε τροχιά γύρω από τη Γη και στη συνέχεια θα ταξίδευαν ως ένα σκάφος προς τη Σελήνη. Αυτό το σχέδιο συνάντησε προβλήματα στην εξέλιξη των Σογιούζ.
Από διαχειριστικής πλευράς, αξίζει να υπογραμμιστούν δύο σημεία. Το πρώτο είναι η πολυδιάσπαση, τόσο στους στόχους, όσο και στους φορείς υλοποίησης αυτών των στόχων. Το δεύτερο, και τελικά ίσως το πιο σημαντικό στην ιστορία του αγώνα δρόμου των 2 υπερδυνάμεων για την προσσελήνωση, συνοψίζεται στα διαθέσιμα κονδύλια: $4,5 δισεκατομμύρια για τα προγράμματα Ν-1, Λ-1, Λ-3 από τη Σοβιετική Ένωση και $24 δισεκατομμύρια για το πρόγραμμα Apollo από τις ΗΠΑ.
