H θεραπευτική δύναμη το φωτός είναι γνωστή από την αρχαιότητα. Γνωστή είναι επίσης και η ζημιογόνος δράση του φωτός επίσης από τnν αρχαιότητα. Πως είναι δυνατό αυτές οι δύο διαπιστώσεις να είναι ταυτόχρονα σωστές και αντίθετες; Η απάντηση είναι απλή αλλά χρειάστηκε να περάσουν χιλιάδες χρόνια για να είμαστε σε θέση να την δώσουμε απλά και καθαρά. Με την ανάπτυξη τόσο της επιστημονικής γνώσης για τις ιδιότητες του φωτός αλλά και της τεχνολογίας για τη χαλιναγώγησή του το μυστήριο γύρω από το φως διαλευκάνθηκε και τώρα έχουμε στη διάθεσή μας πηγές φωτός που προσφέρουν χωρίς να καταστρέφουν.
Αλλά ας επιστρέψουμε πρώτα στην πρώτη παρατήρηση. Το φως έχει θεραπευτικές ιδιότητες και παράλληλα η έκθεση στο φως μπορεί να προκαλέσει βλάβες στο δέρμα. Το φως είναι κάτι που το χρειαζόμαστε. Η φωτοθεραπεία δεν είναι κάτι νέο. Το φως όμως πρέπει και να το αποφεύγουμε. Τα ηλιακά εγκαύματα επίσης δεν είναι κάτι νέο. Η απάντηση βρίσκεται κάπου στη μέση.
Το φως δεν είναι μια ενιαία ακτινοβολία αλλά ένα φάσμα ακτινοβολιών, μερικές μάλιστα από αυτές δεν είναι ορατές με γυμνό μάτι. Την ακτινοβολία πέραν του ιώδους (βιολετί) την ονομάζουμε υπεριώδη ακτινοβολία (ultraviolet) και την ακτινοβολία πέραν του ερυθρού (κόκκινο) υπέρυθρη (infrared). Την υπεριώδη δεν την βλέπουμε αλλά και δεν την αισθανόμαστε άμεσα παρά μόνο όταν τα εγκαύματα στο δέρμα έχουν αρχίσει να μας ενοχλούν. Μια μέρα στον ήλιο χωρίς αντηλιακό θα σας πείσει για του λόγου το ασφαλές - μην το δοκιμάσετε! Την υπέρυθρη δεν την βλέπουμε επίσης αλλά η θερμότητα που εκλύει την κάνει άμεσα αντιληπτή.
Κάποιες όμως συχνότητες του φάσματος είναι απαραίτητες και ευεργετικές για τη σωστή λειτουργία του δέρματος. Το δέρμα ?τρέφεται? από το σωστό φως. Χρησιμοποιεί τη δύναμή του για να συνθέτει βιταμίνη D. Επίσης κάποιες συχνότητες, όπως θα δούμε παρακάτω, διεγείρουν κύτταρα της επιδερμίδας, τους ινοβλάστες, με αποτέλεσμα την αύξηση παραγωγής κολλαγόνου και ελαστίνης καθώς και άλλων πρωτεϊνών που χρησιμεύουν ως δομικά στοιχεία του δέρματος. Το φως λοιπόν κάνει καλό αν είναι στη σωστή συχνότητα, στη σωστή δόση και, επίσης σημαντικό, χωρίς άλλες φασματικές προσμίξεις.
Πώς όμως εξασφαλίζουμε τις τρεις αυτές παραμέτρους; Σωστή συχνότητα, σωστή δόση και φασματική καθαρότητα; Και πώς ξέρουμε ποια είναι η σωστή συχνότητα, ποια η σωστή δόση; Η απάντηση ήρθε στη δεκαετία του '80 με την έρευνα για τη χρήση φωτός στη θεραπεία ορισμένων μορφών καρκίνου του δέρματος. Μετά από μια δεκαετία ερευνών διαπιστώθηκε ότι τα 633 νανόμετρα ήταν η βέλτιστη συχνότητα για τη διέγερση των ινοβλαστών χωρίς να διεγείρεται παράλληλα ο περιβάλλον ιστός. Η δόση τυποποιήθηκε στην εξέλιξη των συστημάτων ώστε τώρα να θεωρούμε ως βέλτιστη τα 126 Joules/cm2 σε διάστημα 20 λεπτών της ώρας.
Στις συνθήκες αυτές οι ινοβλάστες παράγουν κολλαγόνο και ελαστίνη και η λειτουργία τους αυτή εξασφαλίζει υγιές δέρμα με νεανική φρεσκάδα στην όψη αλλά και στην αίσθηση. Εκτός από τη διέγερση των ινοβλαστών με φασματικά καθαρό φως δεν έχουμε καμία ανεπιθύμητη ενέργεια.
Το φαινόμενο της γήρανσης και της φωτογήρανσης
Η ηλικία είναι ο κύριος παράγοντας της αδρανοποίησης της λειτουργίας των ινοβλαστών. Το φαινόμενο το ονομάζουμε γήρανση και επηρεάζει όλες τις λειτουργίες του σώματός μας. Παράλληλα, η έκθεσή μας σε κάθε είδους ακτινοβολία έχει ως αποτέλεσμα τη φωτογήρανση.
Γήρανση που οφείλεται στη βλαβερή επίδραση φωτός ονομάζεται φωτογήρανση και αποτελεί πρόσθετη επιβάρυνση στο γερασμένο δέρμα. Δεν μπορούμε να σταματήσουμε την πορεία του χρόνου. Όπως δεν μπορούμε να αποφύγουμε τελείως τη βλαβερή ακτινοβολία. Μπορούμε όμως να βοηθήσουμε το δέρμα να αντισταθεί στο χρόνο - αντιγήρανση - και στη φωτογήρανση ενισχύοντας τις φυσικές του λειτουργίες με την παροχή βοήθειας εκεί που τη χρειάζεται. Μέχρι πρότινος αυτό γινόταν αποκλειστικά σχεδόν με καλλυντικά προϊόντα. Πρόσφατα η τεχνολογία έφερε στο προσκήνιο τα laser που, ως πηγές φασματικά καθαρού φωτός, είχαν να προσφέρουν στον αγώνα κατά της γήρανσης.
Τα laser όμως είχαν περιορισμένη εφαρμογή, όπως και αργότερα το παλμικό φως, τόσο λόγω κόστους αλλά και δυσκολίας στην καθημερινή πρακτική. Ιδιαίτερη σημασία έχουν οι μηχανισμοί φωτογήρανσης μέσω της κυτταρικής αλληλεπίδρασης με τις ακτίνες UVA και UVB.
Η φωτογήρανση δημιουργείται από την απορρόφηση φωτός και ειδικότερα υπεριώδους φωτός από τα χρωμοφόρα στο δέρμα. Υπάρχουν ειδικά χρωμοφόρα στο δέρμα που είναι άμεσα συνδεδεμένα με τη διαδικασία φωτογήρανσης.
Το φως, όταν ξεκινά το ταξίδι του προς τα κατώτερα στρώματα της επιδερμίδας πρέπει να περάσει το δύσκολο εμπόδιο της κεράτινης στιβάδας. Το laser αλλά και το παλμικό φως ?σκοντάφτουν? στην κεράτινη στιβάδα και γι' αυτό απαιτείται το ειδικό ζελέ εφαρμογής καθώς και η όλη προετοιμασία του δέρματος πριν την εφαρμογή τους. Άλλωστε, για τους γνώστες της φυσικής του φωτός η πόλωση παύει να υφίσταται μετά την είσοδο του φωτός στην κεράτινη στιβάδα και, κατά συνέπεια, το πολωμένο φως δεν είναι πλέον πολωμένο.
Μεταγενέστερες λυχνίες, που αναπτύχθηκαν πρωταρχικά για τη θεραπεία μορφών καρκίνου του δέρματος έδειξαν το δρόμο και στη συνέχεια άνοιξαν νέους ορίζοντες, παίρνοντας την τελική και πλέον σύγχρονη μορφή τους, στη μάχη κατά της γήρανσης του δέρματος. Ο ρόλος των νουκλεϊκών οξέων και των πρωτεϊνών Τα νουκλεϊκά οξέα και οι πρωτεΐνες όπως η τρυπτοφάνη και η τυροσίνη είναι τα κύρια χρωμοφόρα στα κύτταρα που απορροφούν ακτινοβολία UVB (285-315nm). Μέσα από μια σειρά βιοχημικών αντιδράσεων καταλήγουμε στην παραγωγή ελεύθερων ατόμων οξυγόνου, με άλλα λόγια ελεύθερων ριζών που είναι η κύρια αιτία όχι μόνο της φωτογήρανσης του δέρματος, αλλά του φαινόμενου της γήρανσης γενικότερα. Το φως που παράγεται από τα συστήματα φωτοανάπλασης και αντιγήρανσης παράγει ελεύθερες ρίζες οξυγόνου.
Το ερώτημα λοιπόν είναι πως ένα τέτοιο σύστημα μπορεί να αναπλάθει τον ιστό και να προωθεί την αντιγήρανση ενώ λογικά θα περιμέναμε το αντίθετο αποτέλεσμα. Η απάντηση δεν είναι απλή αλλά σύνθετη. Ορισμένα συστήματα φωτοανάπλασης και αντιγήρανσης που περιέχουν στο φάσμα τους και ακτινοβολία UVB τελικά δεν είναι τόσο ?αθώα? όσο νομίζουμε. Το φαινομενικό παράδοξο όμως παραμένει για τα νεότερα συστήματα με φασματικά καθαρό φως στην περιοχή των 633 νανομέτρων όπου έχουμε και τη μέγιστη απόδοση στον τομέα της αντιγήρανσης. Ας δούμε όμως τη διαδικασία από την αρχή. Όταν όλα είναι εντάξει στο δέρμα τα κύτταρα χρειάζονται τη σύνθεση μικρής ποσότητας ελεύθερου οξυγόνου για τη διακυτταρική επικοινωνία μέσω των ιόντων ασβεστίου (Ca2+).
Με άλλα λόγια η παραγωγή ελεύθερων ριζών οξυγόνου δεν είναι απαραίτητα βλαβερή. Μόνο όταν η παραγωγή ελεύθερων ριζών οξυγόνου ξεπεράσει ένα συγκεκριμένο όριο έχουμε καταστροφή των κυττάρων και μάλιστα όσο μεγαλύτερη η υπέρβαση του ορίου τόσο μεγαλύτερη και η έκταση της βλάβης. Η σωστή δόση φωτοενέργειας, κατά συνέπεια, είναι πρωταρχικής σημασίας, για ένα σύστημα αντιγήρανσης που βασίζεται στη φωτοδυναμική θεραπεία. Ακόμα και σε περιπτώσεις όπου το σύστημα χρησιμοποιείται σε συνδυασμό με τη φωτοευαισθητοποιό ουσία 5 ALA (5 αμινολεϊβουλινικό οξύ) η παρέμβαση στα κύτταρα είναι επιλεκτική και με τη διαδικασία αυτή καταστρέφονται τα μη υγιή κύτταρα ενώ τα υγιή διεγείρονται με έναν απόλυτα φυσικό τρόπο ώστε να παράγουν κολλαγόνο και ελαστίνη με στα επιθυμητά επίπεδα ισορροπίας.
Αλλά ας επιστρέψουμε πρώτα στην πρώτη παρατήρηση. Το φως έχει θεραπευτικές ιδιότητες και παράλληλα η έκθεση στο φως μπορεί να προκαλέσει βλάβες στο δέρμα. Το φως είναι κάτι που το χρειαζόμαστε. Η φωτοθεραπεία δεν είναι κάτι νέο. Το φως όμως πρέπει και να το αποφεύγουμε. Τα ηλιακά εγκαύματα επίσης δεν είναι κάτι νέο. Η απάντηση βρίσκεται κάπου στη μέση.
Το φως δεν είναι μια ενιαία ακτινοβολία αλλά ένα φάσμα ακτινοβολιών, μερικές μάλιστα από αυτές δεν είναι ορατές με γυμνό μάτι. Την ακτινοβολία πέραν του ιώδους (βιολετί) την ονομάζουμε υπεριώδη ακτινοβολία (ultraviolet) και την ακτινοβολία πέραν του ερυθρού (κόκκινο) υπέρυθρη (infrared). Την υπεριώδη δεν την βλέπουμε αλλά και δεν την αισθανόμαστε άμεσα παρά μόνο όταν τα εγκαύματα στο δέρμα έχουν αρχίσει να μας ενοχλούν. Μια μέρα στον ήλιο χωρίς αντηλιακό θα σας πείσει για του λόγου το ασφαλές - μην το δοκιμάσετε! Την υπέρυθρη δεν την βλέπουμε επίσης αλλά η θερμότητα που εκλύει την κάνει άμεσα αντιληπτή.
Κάποιες όμως συχνότητες του φάσματος είναι απαραίτητες και ευεργετικές για τη σωστή λειτουργία του δέρματος. Το δέρμα ?τρέφεται? από το σωστό φως. Χρησιμοποιεί τη δύναμή του για να συνθέτει βιταμίνη D. Επίσης κάποιες συχνότητες, όπως θα δούμε παρακάτω, διεγείρουν κύτταρα της επιδερμίδας, τους ινοβλάστες, με αποτέλεσμα την αύξηση παραγωγής κολλαγόνου και ελαστίνης καθώς και άλλων πρωτεϊνών που χρησιμεύουν ως δομικά στοιχεία του δέρματος. Το φως λοιπόν κάνει καλό αν είναι στη σωστή συχνότητα, στη σωστή δόση και, επίσης σημαντικό, χωρίς άλλες φασματικές προσμίξεις.
Πώς όμως εξασφαλίζουμε τις τρεις αυτές παραμέτρους; Σωστή συχνότητα, σωστή δόση και φασματική καθαρότητα; Και πώς ξέρουμε ποια είναι η σωστή συχνότητα, ποια η σωστή δόση; Η απάντηση ήρθε στη δεκαετία του '80 με την έρευνα για τη χρήση φωτός στη θεραπεία ορισμένων μορφών καρκίνου του δέρματος. Μετά από μια δεκαετία ερευνών διαπιστώθηκε ότι τα 633 νανόμετρα ήταν η βέλτιστη συχνότητα για τη διέγερση των ινοβλαστών χωρίς να διεγείρεται παράλληλα ο περιβάλλον ιστός. Η δόση τυποποιήθηκε στην εξέλιξη των συστημάτων ώστε τώρα να θεωρούμε ως βέλτιστη τα 126 Joules/cm2 σε διάστημα 20 λεπτών της ώρας.
Στις συνθήκες αυτές οι ινοβλάστες παράγουν κολλαγόνο και ελαστίνη και η λειτουργία τους αυτή εξασφαλίζει υγιές δέρμα με νεανική φρεσκάδα στην όψη αλλά και στην αίσθηση. Εκτός από τη διέγερση των ινοβλαστών με φασματικά καθαρό φως δεν έχουμε καμία ανεπιθύμητη ενέργεια.
Το φαινόμενο της γήρανσης και της φωτογήρανσης
Η ηλικία είναι ο κύριος παράγοντας της αδρανοποίησης της λειτουργίας των ινοβλαστών. Το φαινόμενο το ονομάζουμε γήρανση και επηρεάζει όλες τις λειτουργίες του σώματός μας. Παράλληλα, η έκθεσή μας σε κάθε είδους ακτινοβολία έχει ως αποτέλεσμα τη φωτογήρανση.
Γήρανση που οφείλεται στη βλαβερή επίδραση φωτός ονομάζεται φωτογήρανση και αποτελεί πρόσθετη επιβάρυνση στο γερασμένο δέρμα. Δεν μπορούμε να σταματήσουμε την πορεία του χρόνου. Όπως δεν μπορούμε να αποφύγουμε τελείως τη βλαβερή ακτινοβολία. Μπορούμε όμως να βοηθήσουμε το δέρμα να αντισταθεί στο χρόνο - αντιγήρανση - και στη φωτογήρανση ενισχύοντας τις φυσικές του λειτουργίες με την παροχή βοήθειας εκεί που τη χρειάζεται. Μέχρι πρότινος αυτό γινόταν αποκλειστικά σχεδόν με καλλυντικά προϊόντα. Πρόσφατα η τεχνολογία έφερε στο προσκήνιο τα laser που, ως πηγές φασματικά καθαρού φωτός, είχαν να προσφέρουν στον αγώνα κατά της γήρανσης.
Τα laser όμως είχαν περιορισμένη εφαρμογή, όπως και αργότερα το παλμικό φως, τόσο λόγω κόστους αλλά και δυσκολίας στην καθημερινή πρακτική. Ιδιαίτερη σημασία έχουν οι μηχανισμοί φωτογήρανσης μέσω της κυτταρικής αλληλεπίδρασης με τις ακτίνες UVA και UVB.
Η φωτογήρανση δημιουργείται από την απορρόφηση φωτός και ειδικότερα υπεριώδους φωτός από τα χρωμοφόρα στο δέρμα. Υπάρχουν ειδικά χρωμοφόρα στο δέρμα που είναι άμεσα συνδεδεμένα με τη διαδικασία φωτογήρανσης.
Το φως, όταν ξεκινά το ταξίδι του προς τα κατώτερα στρώματα της επιδερμίδας πρέπει να περάσει το δύσκολο εμπόδιο της κεράτινης στιβάδας. Το laser αλλά και το παλμικό φως ?σκοντάφτουν? στην κεράτινη στιβάδα και γι' αυτό απαιτείται το ειδικό ζελέ εφαρμογής καθώς και η όλη προετοιμασία του δέρματος πριν την εφαρμογή τους. Άλλωστε, για τους γνώστες της φυσικής του φωτός η πόλωση παύει να υφίσταται μετά την είσοδο του φωτός στην κεράτινη στιβάδα και, κατά συνέπεια, το πολωμένο φως δεν είναι πλέον πολωμένο.
Μεταγενέστερες λυχνίες, που αναπτύχθηκαν πρωταρχικά για τη θεραπεία μορφών καρκίνου του δέρματος έδειξαν το δρόμο και στη συνέχεια άνοιξαν νέους ορίζοντες, παίρνοντας την τελική και πλέον σύγχρονη μορφή τους, στη μάχη κατά της γήρανσης του δέρματος. Ο ρόλος των νουκλεϊκών οξέων και των πρωτεϊνών Τα νουκλεϊκά οξέα και οι πρωτεΐνες όπως η τρυπτοφάνη και η τυροσίνη είναι τα κύρια χρωμοφόρα στα κύτταρα που απορροφούν ακτινοβολία UVB (285-315nm). Μέσα από μια σειρά βιοχημικών αντιδράσεων καταλήγουμε στην παραγωγή ελεύθερων ατόμων οξυγόνου, με άλλα λόγια ελεύθερων ριζών που είναι η κύρια αιτία όχι μόνο της φωτογήρανσης του δέρματος, αλλά του φαινόμενου της γήρανσης γενικότερα. Το φως που παράγεται από τα συστήματα φωτοανάπλασης και αντιγήρανσης παράγει ελεύθερες ρίζες οξυγόνου.
Το ερώτημα λοιπόν είναι πως ένα τέτοιο σύστημα μπορεί να αναπλάθει τον ιστό και να προωθεί την αντιγήρανση ενώ λογικά θα περιμέναμε το αντίθετο αποτέλεσμα. Η απάντηση δεν είναι απλή αλλά σύνθετη. Ορισμένα συστήματα φωτοανάπλασης και αντιγήρανσης που περιέχουν στο φάσμα τους και ακτινοβολία UVB τελικά δεν είναι τόσο ?αθώα? όσο νομίζουμε. Το φαινομενικό παράδοξο όμως παραμένει για τα νεότερα συστήματα με φασματικά καθαρό φως στην περιοχή των 633 νανομέτρων όπου έχουμε και τη μέγιστη απόδοση στον τομέα της αντιγήρανσης. Ας δούμε όμως τη διαδικασία από την αρχή. Όταν όλα είναι εντάξει στο δέρμα τα κύτταρα χρειάζονται τη σύνθεση μικρής ποσότητας ελεύθερου οξυγόνου για τη διακυτταρική επικοινωνία μέσω των ιόντων ασβεστίου (Ca2+).
Με άλλα λόγια η παραγωγή ελεύθερων ριζών οξυγόνου δεν είναι απαραίτητα βλαβερή. Μόνο όταν η παραγωγή ελεύθερων ριζών οξυγόνου ξεπεράσει ένα συγκεκριμένο όριο έχουμε καταστροφή των κυττάρων και μάλιστα όσο μεγαλύτερη η υπέρβαση του ορίου τόσο μεγαλύτερη και η έκταση της βλάβης. Η σωστή δόση φωτοενέργειας, κατά συνέπεια, είναι πρωταρχικής σημασίας, για ένα σύστημα αντιγήρανσης που βασίζεται στη φωτοδυναμική θεραπεία. Ακόμα και σε περιπτώσεις όπου το σύστημα χρησιμοποιείται σε συνδυασμό με τη φωτοευαισθητοποιό ουσία 5 ALA (5 αμινολεϊβουλινικό οξύ) η παρέμβαση στα κύτταρα είναι επιλεκτική και με τη διαδικασία αυτή καταστρέφονται τα μη υγιή κύτταρα ενώ τα υγιή διεγείρονται με έναν απόλυτα φυσικό τρόπο ώστε να παράγουν κολλαγόνο και ελαστίνη με στα επιθυμητά επίπεδα ισορροπίας.
